发明名称 一种用X射线衍射测定立方单晶体材料应力的方法
摘要 一种用X射线衍射测定立方单晶体材料应力的方法,涉及一种测定立方单晶体材料应力的方法。本发明为了解决现有的单晶体材料应力的测量方法测定结果的可靠性不高的问题。本发明首先利用极图技术,准确确定晶体的方向;对处理后的试样利用X射线衍射技术得到极图,通过极图分析进一步得到方位角<img file="DDA0000797306130000011.GIF" wi="51" he="61" />和ψ;然后建立关系坐标系并且进行单晶定向;根据关系坐标系以及弹性力学应力应变的关系,得到2θ-2θ<sub>0</sub>=A<sub>1</sub>σ<sub>11</sub>+A<sub>2</sub>σ<sub>12</sub>+A<sub>3</sub>σ<sub>22</sub>,然后通过改变方位角ψ和<img file="DDA0000797306130000012.GIF" wi="79" he="79" />分别求得A<sub>1</sub>,A<sub>2</sub>,A<sub>3</sub>代入公式2θ-2θ<sub>0</sub>=A<sub>1</sub>σ<sub>11</sub>+A<sub>2</sub>σ<sub>12</sub>+A<sub>3</sub>σ<sub>22</sub>,进而求得σ<sub>11</sub>、σ<sub>12</sub>、σ<sub>22</sub>。本发明适用于测定立方单晶体材料的应力。
申请公布号 CN105136361A 申请公布日期 2015.12.09
申请号 CN201510563598.X 申请日期 2015.09.07
申请人 哈尔滨工业大学 发明人 张宇民;曾秋云;周玉峰
分类号 G01L1/25(2006.01)I 主分类号 G01L1/25(2006.01)I
代理机构 哈尔滨市松花江专利商标事务所 23109 代理人 杨立超
主权项 一种用X射线衍射测定立方单晶体材料应力的方法,其特征在于包括以下步骤:步骤1、选取立方晶系材料,并用线切割将其加工出片状单晶式试样,并将片状单晶式试样进一步进行处理;步骤2、测定方位角<img file="FDA0000797306100000011.GIF" wi="40" he="62" />和ψ:利用极图技术,准确确定晶体的方向;对处理后的试样利用X射线衍射技术得到极图,通过极图分析进一步得到方位角<img file="FDA0000797306100000012.GIF" wi="45" he="59" />和ψ;步骤3、建立关系坐标系并且进行单晶定向,给出样品坐标系S、实验室参考坐标系L和晶体坐标系X;三个坐标系的原点重合;(1)样品坐标系S:样品坐标系S的三个轴分别为S<sub>1</sub>、S<sub>2</sub>和S<sub>3</sub>;S<sub>3</sub>轴是垂直于试样表面的取向,即试样表面法线为晶体[n<sub>1</sub> n<sub>2</sub> n<sub>3</sub>]方向;S<sub>1</sub>和S<sub>2</sub>轴在试样表面的平面内,如果表面的晶面存在择优取向,即轧制样品情况;S<sub>1</sub>方向沿轧制方向取向,即晶体[ω<sub>1</sub> ω<sub>2</sub> ω<sub>3</sub>]方向;(2)实验室参考坐标系L:实验室参考坐标系L的三个轴分别为L<sub>1</sub>、L<sub>2</sub>和L<sub>3</sub>;L<sub>3</sub>与衍射矢量一致,是晶面(hkl)法线方向;设定L<sub>3</sub>位于S<sub>3</sub>偏向S<sub>1</sub>一侧的空间上;(3)晶体坐标系X:晶体坐标系X三个轴分别为X<sub>1</sub>、X<sub>2</sub>和X<sub>3</sub>;对于立方晶系参考轴选择,与晶体点阵的a、b、c轴一致;应变测量的方向由方位角<img file="FDA0000797306100000013.GIF" wi="45" he="53" />和ψ决定,应变测量的方向即是衍射矢量的方向;ψ为衍射矢量相对于试样表面法线的倾角,<img file="FDA0000797306100000014.GIF" wi="43" he="59" />为L<sub>1</sub>与样品坐标系S<sub>1</sub>轴的夹角;样品坐标系S与晶体坐标系X转换矩阵为<maths num="0001" id="cmaths0001"><math><![CDATA[<mrow><mo>&Pi;</mo><mo>=</mo><msup><mfenced open = "(" close = ")"><mtable><mtr><mtd><msub><mi>&pi;</mi><mn>11</mn></msub></mtd><mtd><msub><mi>&pi;</mi><mn>21</mn></msub></mtd><mtd><msub><mi>&pi;</mi><mn>31</mn></msub></mtd></mtr><mtr><mtd><msub><mi>&pi;</mi><mn>12</mn></msub></mtd><mtd><msub><mi>&pi;</mi><mn>22</mn></msub></mtd><mtd><msub><mi>&pi;</mi><mn>32</mn></msub></mtd></mtr><mtr><mtd><msub><mi>&pi;</mi><mn>13</mn></msub></mtd><mtd><msub><mi>&pi;</mi><mn>23</mn></msub></mtd><mtd><msub><mi>&pi;</mi><mn>33</mn></msub></mtd></mtr></mtable></mfenced><mi>T</mi></msup><mo>;</mo></mrow>]]></math><img file="FDA0000797306100000015.GIF" wi="481" he="239" /></maths>其中,<maths num="0002" id="cmaths0002"><math><![CDATA[<mrow><mtable><mtr><mtd><mrow><msub><mi>&pi;</mi><mn>11</mn></msub><mo>=</mo><mfrac><msub><mi>&omega;</mi><mn>1</mn></msub><msup><mrow><mo>(</mo><msubsup><mi>&omega;</mi><mn>1</mn><mn>2</mn></msubsup><mo>+</mo><msubsup><mi>&omega;</mi><mn>2</mn><mn>2</mn></msubsup><mo>+</mo><msubsup><mi>&omega;</mi><mn>3</mn><mn>2</mn></msubsup><mo>)</mo></mrow><mfrac><mn>1</mn><mn>2</mn></mfrac></msup></mfrac><mo>,</mo></mrow></mtd><mtd><mrow><msub><mi>&pi;</mi><mn>12</mn></msub><mo>=</mo><mfrac><msub><mi>&omega;</mi><mn>2</mn></msub><msup><mrow><mo>(</mo><msubsup><mi>&omega;</mi><mn>1</mn><mn>2</mn></msubsup><mo>+</mo><msubsup><mi>&omega;</mi><mn>2</mn><mn>2</mn></msubsup><mo>+</mo><msubsup><mi>&omega;</mi><mn>3</mn><mn>2</mn></msubsup><mo>)</mo></mrow><mfrac><mn>1</mn><mn>2</mn></mfrac></msup></mfrac><mo>,</mo></mrow></mtd><mtd><mrow><msub><mi>&pi;</mi><mn>13</mn></msub><mo>=</mo><mfrac><msub><mi>&omega;</mi><mn>3</mn></msub><msup><mrow><mo>(</mo><msubsup><mi>&omega;</mi><mn>1</mn><mn>2</mn></msubsup><mo>+</mo><msubsup><mi>&omega;</mi><mn>2</mn><mn>2</mn></msubsup><mo>+</mo><msubsup><mi>&omega;</mi><mn>3</mn><mn>2</mn></msubsup><mo>)</mo></mrow><mfrac><mn>1</mn><mn>2</mn></mfrac></msup></mfrac></mrow></mtd></mtr></mtable><mo>;</mo></mrow>]]></math><img file="FDA0000797306100000016.GIF" wi="1483" he="167" /></maths><maths num="0003" id="cmaths0003"><math><![CDATA[<mrow><mtable><mtr><mtd><mrow><msub><mi>&pi;</mi><mn>31</mn></msub><mo>=</mo><mfrac><msub><mi>n</mi><mn>1</mn></msub><msup><mrow><mo>(</mo><msubsup><mi>n</mi><mn>1</mn><mn>2</mn></msubsup><mo>+</mo><msubsup><mi>n</mi><mn>2</mn><mn>2</mn></msubsup><mo>+</mo><msubsup><mi>n</mi><mn>3</mn><mn>2</mn></msubsup><mo>)</mo></mrow><mfrac><mn>1</mn><mn>2</mn></mfrac></msup></mfrac><mo>,</mo></mrow></mtd><mtd><mrow><msub><mi>&pi;</mi><mn>32</mn></msub><mo>=</mo><mfrac><msub><mi>n</mi><mn>2</mn></msub><msup><mrow><mo>(</mo><msubsup><mi>n</mi><mn>1</mn><mn>2</mn></msubsup><mo>+</mo><msubsup><mi>n</mi><mn>2</mn><mn>2</mn></msubsup><mo>+</mo><msubsup><mi>n</mi><mn>3</mn><mn>2</mn></msubsup><mo>)</mo></mrow><mfrac><mn>1</mn><mn>2</mn></mfrac></msup></mfrac><mo>,</mo></mrow></mtd><mtd><mrow><msub><mi>&pi;</mi><mn>33</mn></msub><mo>=</mo><mfrac><msub><mi>n</mi><mn>3</mn></msub><msup><mrow><mo>(</mo><msubsup><mi>n</mi><mn>1</mn><mn>2</mn></msubsup><mo>+</mo><msubsup><mi>n</mi><mn>2</mn><mn>2</mn></msubsup><mo>+</mo><msubsup><mi>n</mi><mn>3</mn><mn>2</mn></msubsup><mo>)</mo></mrow><mfrac><mn>1</mn><mn>2</mn></mfrac></msup></mfrac></mrow></mtd></mtr></mtable><mo>;</mo><mo>-</mo><mo>-</mo><mo>-</mo><mrow><mo>(</mo><mn>1</mn><mo>)</mo></mrow></mrow>]]></math><img file="FDA0000797306100000017.GIF" wi="1875" he="172" /></maths>π<sub>21</sub>=π<sub>13</sub>π<sub>32</sub>‑π<sub>12</sub>π<sub>33</sub>,π<sub>22</sub>=π<sub>11</sub>π<sub>33</sub>‑π<sub>13</sub>π<sub>31</sub>,π<sub>23</sub>=π<sub>12</sub>π<sub>31</sub>‑π<sub>11</sub>π<sub>32</sub>;实验室参考坐标系L与晶体坐标系X转换矩阵为<maths num="0004" id="cmaths0004"><math><![CDATA[<mrow><mi>&Gamma;</mi><mo>=</mo><msup><mfenced open = "(" close = ")"><mtable><mtr><mtd><msub><mi>&gamma;</mi><mn>11</mn></msub></mtd><mtd><msub><mi>&gamma;</mi><mn>21</mn></msub></mtd><mtd><msub><mi>&gamma;</mi><mn>31</mn></msub></mtd></mtr><mtr><mtd><msub><mi>&gamma;</mi><mn>12</mn></msub></mtd><mtd><msub><mi>&gamma;</mi><mn>22</mn></msub></mtd><mtd><msub><mi>&gamma;</mi><mn>32</mn></msub></mtd></mtr><mtr><mtd><msub><mi>&gamma;</mi><mn>13</mn></msub></mtd><mtd><msub><mi>&gamma;</mi><mn>23</mn></msub></mtd><mtd><msub><mi>&gamma;</mi><mn>33</mn></msub></mtd></mtr></mtable></mfenced><mi>T</mi></msup><mo>;</mo></mrow>]]></math><img file="FDA0000797306100000018.GIF" wi="469" he="241" /></maths>其中,<maths num="0005" id="cmaths0005"><math><![CDATA[<mrow><mtable><mtr><mtd><mrow><msub><mi>&gamma;</mi><mn>31</mn></msub><mo>=</mo><mfrac><mi>h</mi><msup><mrow><mo>(</mo><msup><mi>h</mi><mn>2</mn></msup><mo>+</mo><msup><mi>k</mi><mn>2</mn></msup><mo>+</mo><msup><mi>l</mi><mn>2</mn></msup><mo>)</mo></mrow><mfrac><mn>1</mn><mn>2</mn></mfrac></msup></mfrac><mo>,</mo></mrow></mtd><mtd><mrow><msub><mi>y</mi><mn>32</mn></msub><mo>=</mo><mfrac><mi>k</mi><msup><mrow><mo>(</mo><msup><mi>h</mi><mn>2</mn></msup><mo>+</mo><msup><mi>k</mi><mn>2</mn></msup><mo>+</mo><msup><mi>l</mi><mn>2</mn></msup><mo>)</mo></mrow><mfrac><mn>1</mn><mn>2</mn></mfrac></msup></mfrac><mo>,</mo></mrow></mtd><mtd><mrow><msub><mi>&gamma;</mi><mn>33</mn></msub><mo>=</mo><mfrac><mi>l</mi><msup><mrow><mo>(</mo><msup><mi>h</mi><mn>2</mn></msup><mo>+</mo><msup><mi>k</mi><mn>2</mn></msup><mo>+</mo><msup><mi>l</mi><mn>2</mn></msup><mo>)</mo></mrow><mfrac><mn>1</mn><mn>2</mn></mfrac></msup></mfrac></mrow></mtd></mtr></mtable><mo>;</mo><mo>-</mo><mo>-</mo><mo>-</mo><mrow><mo>(</mo><mn>2</mn><mo>)</mo></mrow></mrow>]]></math><img file="FDA0000797306100000019.GIF" wi="1973" he="184" /></maths>某(hkl)晶面与样品坐标系S三个坐标轴之间的关系为:<img file="FDA0000797306100000021.GIF" wi="719" he="77" /><img file="FDA0000797306100000022.GIF" wi="1574" he="76" />cosψ=γ<sub>31</sub>π<sub>31</sub>+γ<sub>32</sub>π<sub>32</sub>+γ<sub>33</sub>π<sub>33</sub>改变方位角ψ和<img file="FDA0000797306100000023.GIF" wi="69" he="58" />对于一系列n≧3个(hkl)晶面:sinψ<sub>k</sub>sinφ<sub>k</sub>=γ<sub>31k</sub>π<sub>11</sub>+γ<sub>32k</sub>π<sub>12</sub>+γ<sub>33k</sub>π<sub>13</sub>,k=1,2,…,n<img file="FDA0000797306100000024.GIF" wi="1874" he="77" />cosψ<sub>k</sub>=γ<sub>31k</sub>π<sub>31</sub>+γ<sub>32k</sub>π<sub>32</sub>+γ<sub>33k</sub>π<sub>33</sub>,k=1,2,…,nk表示多组参数,ψ<sub>k</sub>、<img file="FDA0000797306100000025.GIF" wi="90" he="59" />γ<sub>31k</sub>、γ<sub>32k</sub>、γ<sub>33k</sub>为多组ψ、<img file="FDA0000797306100000026.GIF" wi="78" he="61" />γ<sub>31</sub>、γ<sub>32</sub>、γ<sub>33</sub>的表现形式;利用一系列(hkl)晶面指数,由式(2)计算出γ<sub>31</sub>、γ<sub>32</sub>、γ<sub>32</sub>系数,再结合方位角ψ和<img file="FDA0000797306100000027.GIF" wi="64" he="58" />采用多元线性回归分析方法求解出π<sub>11</sub>、π<sub>12</sub>、π<sub>13</sub>、π<sub>21</sub>、π<sub>22</sub>、π<sub>23</sub>、π<sub>31</sub>、π<sub>32</sub>、π<sub>33</sub>;由n<sub>1</sub>/n<sub>2</sub>/n<sub>3</sub>=π<sub>31</sub>/π<sub>32</sub>/π<sub>33</sub>和ω<sub>1</sub>/ω<sub>2</sub>/ω<sub>3</sub>=π<sub>11</sub>/π<sub>12</sub>/π<sub>13</sub>,确定[n<sub>1</sub>n<sub>2</sub>n<sub>3</sub>]和[ω<sub>1</sub>ω<sub>2</sub>ω<sub>3</sub>]方向;步骤4、根据关系坐标系以及弹性力学应力应变的关系,得到2θ‑2θ<sub>0</sub>=A<sub>1</sub>σ<sub>11</sub>+A<sub>2</sub>σ<sub>12</sub>+A<sub>3</sub>σ<sub>22</sub>   (5)其中,2θ为立方晶系材料晶面实测衍射角;2θ<sub>0</sub>为立方晶系材料无应力状态下的晶面实测衍射角;σ<sub>11</sub>、σ<sub>22</sub>为主应力,σ<sub>12</sub>为剪切应力;<img file="FDA0000797306100000028.GIF" wi="1522" he="142" /><img file="FDA0000797306100000029.GIF" wi="1623" he="148" /><img file="FDA00007973061000000210.GIF" wi="1583" he="153" />s<sub>11</sub>、s<sub>12</sub>、s<sub>44</sub>为立方单晶材料的弹性柔度系数;改变方位角ψ和<img file="FDA00007973061000000211.GIF" wi="70" he="69" />分别求得A<sub>1</sub>,A<sub>2</sub>,A<sub>3</sub>代入式(5),进而求得σ<sub>11</sub>、σ<sub>12</sub>、σ<sub>22</sub>。
地址 150001 黑龙江省哈尔滨市南岗区西大直街92号